Ba Du – Phan Văn Hai (1904-1984)
Nghệ sĩ Ba Du, tên thật là Phan văn Hai, sinh năm 1904, tại Vĩnh Long, trong gia đình có trình độ học vấn và yêu thích ca nhạc dân tộc.
Ngoài trinh độ học vấn khá, Ba Du còn được học nhiều về nhạc lý, ca nhạc tài tử. Với lòng đam mê ca hát, ngay từ khi còn đi học, Ba Du cùng các bạn lập thành ban hát, sau đó ông gia nhập gánh cải lương Nam Đồng Ban, do ông Hai Cu và Hai Quản thành lập, gồm các nghệ sĩ tài danh như: Hai Giỏi, Năm Phỉ, Hai Binh, Mười Mùi… Sau đó gánh hát này đổi thành gánh Tái Đòng Ban, với các nghệ sĩ: Năm Châu, Phùng Há, Tám Mẹo, Tư Út, Hai Phụng, Ba Nhàn, Ba Liên. Sau đó có thêm Từ Anh, Tư Chơi về hát.
Năm 1936, nghệ sĩ Ba Du ra Miền Bắc, theo đòan cải lương Nam Thinh, rồi Quảng Lạc Ban. Vai Ngốc Tử, trong tuồng Ngốc Tử Đăng Khoa, đã đưa tên tuổi Ba Du nổi khắp Hà Nội, và nhiều tỉnh Miền Bác. Báo Hà Thành Ngọ Báo, lúc ây, viết như sau: “Năm mới ! kép mới ! Ba Du đã từng nổi tiếng khắp nơi về điệu nghệ cải lương Nam Kỳ, nay đã về giúp rạp Quảng Lạc… Bản tuồng cải lương Nam Kỳ Ngốc Tử Đăng Khoa, kiêm cả võ hiệp, bi tinh và hài hước mà chỉ có kép Ba Du đóng vai chính mới hòan tòan đươc.”
Thời kỳ kháng chiến chống Pháp, ở Miền Nam, Ba Du hoạt động ở vùng Đồng Tháp Mười. Ở đây, nghệ sĩ Ba Du đã góp công xây dựng đoàn Cửu Long, đội cải lương thuộc chi hội Văn nghệ Nam Bộ. Vừa là chiến sĩ, vừa là nghệ sĩ, Ba Du đã phục vụ chiến trường và đồng bào khắp các chiến khu, bưng biền, mà không hề mệt mỏi.
Thời gian trước năm 1954, sau hơn 40 làm nghệ sỷ sân khấu cải lương, nghệ sĩ Ba Du đã từng đứng trên những sân khấu như: Phước Cương, Đại Phước Cương, Trần Đắc, Nam Thinh, Huỳnh Kỳ, Phụng Hảo… Vai nào, nghệ sĩ Ba Du cũng thể hiện tốt, được công chúng yêu thích.
Thời kỳ tập kêt ra Miền Bắc năm 1954, nghệ sĩ Ba Du tiếp tục cống hiến đời mình cho nghệ thuật sân khấu cải lương. Trong đó, công tác xây dưng đòan cải lương củà một số tỉnh và thành phố ở Miền Bắc là rất cần thiết. Song song đó, nghệ sĩ Ba Du cũng đã tham gia đào tạo nhiều thế hệ kế thừa ngành sân khấu cải lương, đồng thời, cũng là nhà nghiên cứu nghệ thuật sân khâu dân tộc Việt Nam.
Nghệ sĩ Ba Du mất năm 1980, thọ 76 tuổi, được Nhà Nước truy tặng danh hiệu Nghệ sĩ nhân dân, năm 1984.
Nguồn trích dẫn: Tác giả Huỳnh Ái Tông
