Phượng Mai - Trương Thị Bích Phượng
Nữ nghệ sĩ Phượng Mai tên thật là Trương Thị Bích Phượng sanh ngày 29 tháng 10 năm 1956, tại Tỉnh Bến Tre. Con của một gia đình đông con. Cha mẹ của Phượng Mai có tất cả 13 người con mà Phượng Mai là con gái thứ 7, vì nhà nghèo, khổng thể nuôi 1 đàn con đông như vậy nên cha mẹ của Phượng Mai cho cô làm con nuôi của bà cô ngoại là nữ nghệ sĩ tiền phong Cao Long Ngà.
Gia đình của Phượng Mai bên nội, ngoại đều là những nghệ sĩ nổi danh trong sân khấu tuồng cổ. Phượng Mai thuộc về thế hệ thứ 5 trong gia đình nghệ sĩ nầy. Ông Ngoại là nghệ sĩ tài danh Cao Tùng Châu, bầu gánh hát bội Phước Tường. Nữ nghệ sĩ Cao Long Ngà, em gái của ông Cao Tùng Châu là 1 diển viên hát bội tài danh được Hội Khuyến Lệ Cổ Ca liệt vào danh sách Ngũ Trân Châu của ngành hát bội, gồm có các viện ngọc quí như Cô Năm Nhỏ, Năm Đồ, Cao Long Ngà, Năm Sa Đét và Ba
Út.
Tuy vai vế của nghệ sĩ Cao Long Ngà ngang hàng với bà nội, bà ngoại của Phượng Mai, nhưng bà cho Phượng Mai gọi bà bằng Má và gọi chồng bà, ông Sáu Xường bằng Cha. Sáu Xường là cầu thủ nổi danh của đội banh Étoile Gia Định, cùng với thủ môn Tịnh, đấu ngang ngửa với đội banh Hương Cảng mà trung phong Lý Huệ Đường của đội banh Quốc Tế này đã thán phục hậu vệ Xường và thủ môn Tịnh của Việt Nam.
Ông cậu của Phượng Mai là em vợ của ông bầu Nguyễn Phước Cương, cha ruột của nữ nghệ sĩ Kim Cương; do quan hệ gia đình nên lúc Phượng Mai được 5 tuổi, Kim Cương đã đưa Phượng Mai đi đóng phim, 1 vai con trong phim Ảo Ảnh của đạo diển Hoàng Vĩnh Lộc.
Phượng Mai hát vai con trong vở Thiếu Phụ Nam Xương trong ban kịch Kim Cương, diển mổi sáng chúa nhựt tại rạp Thanh Bình Sài Gòn. Cô còn được Kim Cương tập cho các vai đào con trong các vở kịch: Tôi Là Mẹ, Cuối Đường Hạnh Phúc, Sắc Hoa Màu Nhớ.
Ngoài việc đóng phim, đóng kịch, hàng đêm Phượng Mai đều theo bà mẹ nuôi Cao Long Ngà đến rạp hát, xem bà hát nên từ nhỏ đến lớn, tiếng đàn, giọng ca, trống, phách và các điệu múa hát của nghệ sĩ trên sân khấu tiêm nhiễm vào tiềm thức nên Phượng Mai tuy không chánh thức được truyền nghề, cô vẩn múa hát rất có duyên.
Phượng Mai học trường tiểu học Phan Văn Trị, ngang rạp hát bóng Đại Nam ở đường Trần Hưng Đạo.
Trong những năm 1960, 1961, rạp hát bóng Đại Nam chiếu phim Đài Loan Lương Sơn Bá - Chúc Anh Đài, Thanh Xà Bạch Xà, nhân viên gác cửa rạp chiếu bóng quen biết các nghệ sĩ đoàn hát Bầu Thắng và Bầu Cung nên cho các nghệ sĩ vào xem hát bóng mà khỏi mua vé. Phượng Mai nhân đó được xem phim Lương Sơn Bá - Chúc Anh Đài. Cô mê 2 diển viên tài danh Trung Quốc: Lăng Ba và Lạc Đế trong 2 vai Lương Sơn Bá & Chúc Anh Đài nên trốn học, xem liền cả tuần lể, nhập tâm học cách ca diển của 2 diển viên tài danh Đài Loan đó.
Nhà trường gởi thơ cho bà Cao Long Ngà, báo tin Phượng Mai thường trốn học, bà giận lắm, bắt Phượng Mai cúi xuống cho bà đánh, răn dạy. Phượng Mai mới bị 1 roi, mếu máo khóc nói: “Má ơi, đừng đánh con đau. Để con hát bội làm đào má coi.”
Bà Cao Long Ngà và Ông Sáu Xường tức cười, nói: “Được! Má không đánh nửa, con nói làm đào hát, hát cho má coi, không hát được thì ăn 5 roi về tội nói láo đó.”
Phượng Mai dạ 1 tiếng thật lớn rồi chạy kiếm tấm khăn lông, choàng vào vai, cầm cây quạt, múa, ca, diển lớp Lương Sơn Bá gặp Chúc Anh Đài lần đầu tiên gặp nhau nơi trường đình. Cô đóng cả 2 vai và nhại ca theo tiếng Tàu trong phim, dĩ nhiên là không thật đúng, nhưng nghe ra tiếng Tàu và điệu ca hát Đài Loan, điệu hát rất thịnh hành trong giới ca cổ.
Bà Cao Long Ngà sửng sốt, gọi chồng: “Anh Sáu! Con Mai nó hát giống Lăng Ba quá.”
Ông Sáu cũng mừng, bảo bà đi vô Chợ Lớn đặt may cho Phượng Mai mấy bộ đồ Tàu để Phượng Mai thủ diển 2 vai Lương Sơn Bá & Chúc Anh Đài vì nét diển, giọng ca, cách hát của Phượng Mai rất giống Lăng Ba và Lạc Đế, 2 danh tài phim ảnh Đài Loan.
Giổ Tổ năm đó, bà Cao Long Ngà dẩn Phượng Mai tới nhà Hội Ái Hữu Nghệ Sĩ đường Cô Bắc, cho Phượng Mai lạy Tổ và hát vai Lương Sơn Bá nơi trường đình để hầu Tổ. Các nghệ sĩ tiền phong, các ký giả kịch trường đều khen hay, khen giống Lăng Ba. Ký Giả Nguyễn Ang Ca tặng cho Phượng Mai danh hiệu “Thần Đồng Tiểu Lăng Ba.”
Mới 7 tuổi, Phượng Mai đã nổi danh Thần Đồng Tiểu Lăng Ba, cô đã hát trong các xuất Đại Nhạc Hội trong 2 vai của Lăng Ba và Lạc Đế và được khán giả hoan nghinh nhiệt liệt.
Cha nuôi của Phượng Mai, ông Sáu Xường, cầu thủ bóng dá, phó Hội Trưởng Hội Ái Hữu Nghệ Sĩ, vi ông cũng là kép hát bội lừng danh, muốn đào luyện cho Phượng Mai trở thành 1 nghệ sĩ chuyên nghiệp nên ngăn cấm không cho Phượng Mai đi học lóm như trước nay vì học lóm rất dể “hư nghề.”
Ông nói: “Phượng Mai là viên ngọc quí chưa được dũa mài, nếu để tự phất sẽ không có giá trị lớn mà phải nhờ những tay thợ chuyên môn dũa mài, đào luyện 1 cách quy mô và căn
bản.”
Ông gửi Phượng Mai vào học lớp Đồng Ấu Minh Tơ, do chính danh sư Minh Tơ dạy ca, hát, múa theo đúng căn bản của nghành hát Bội. Về cổ nhạc cải lương, học với nhạc sĩ Tư Tần, nhạc trưởng dàn nhạc cổ Minh Tơ. Học tân nhạc với nhạc sĩ Bảo Thu. Học múa lân với nghệ sĩ Mười Vàng. Học ca Hồ Quảng với nhạc sĩ Há Thầu Chợ Lớn. Học tổng hợp, tức diển 1 vai tuồng đã được định hình trên sân khấu như vai Lữ Bố, vai Điêu Thuyền, vai Lưu Kim Đính … thì học trực tiếp với nữ nghệ sĩ Phùng Há. Học các vai đào trong tuồng Ngũ Biến Báo Phu Cừu, học vai Giả Thị trong tuồng Hoàng Phi Hổ Quy Châu thì học nơi bà Cao Long Ngà và bà Năm Đồ. Ngoài ra, Phượng Mai vẩn phải tiếp tục học Văn Hóa ở trường Tiểu học Phan Văn Trị.
Trong thời gian học nghệ, nếu có biểu diển ở các Đại Nhạc Hội thì Phượng Mai diễn những vai những trích đoạn học được nơi các danh sư kể trên, coi như làm bài kiểm hay học ôn.
7 năm khổ luyện, mổi năm học nghệ, Phượng Mai đều có những thành tựu xuất sắc.
Năm 9 tuổi, Phượng Mai đã nổi tiếng với Vũ Đức ở nhóm Đồng Ấu Minh Tơ qua nhiều vở tuồng như Na Tra, Ngũ Biến, Hoa Mộc Lan, Lương Sơn Bá & Chúc Anh Đài.
Năm 1970, Phượng Mai 14 tuổi đã vững vàng trong các vai đào chánh ở Ban Cải Lương Hoa Thế Hệ, Phụng Hảo và nhiều ban kịch, cải lương trên Đài Truyền Hình, đóng cặp với Thanh Tòng, La Thoại Tân, Vũ Đức, Thanh Bạch, Đức Lợi, Hùng Cường …
Các chương trình cải lương Hồ Quảng có Phượng Mai làm đào chánh, được Đài Truyền Hình phát đi vào các tối thứ bảy, thu hút đông đảo khán giả ở Sài Gòn, Chợ Lớn, Gia Định và các vùng phụ cận.
Sau năm 1975, Phượng Mai hát vai đào chánh ở Đoàn Minh Tơ với Thanh Tòng qua các tuồng Dưới Cờ Tây Sơn, Xuân Về Trên Đỉnh Mã Phi, Lương Sơn Bá – Chúc Anh Đài.
Năm 1977 hát trên sân khấu Huỳnh Lon với Thanh Bạch, Hữu
Lợi, Đức Lợi qua các tuồng Con Tấm Con Cám, Lưu Kim Đính Giải Giá Thọ Châu, Về Đất Kinh Châu, Đường Về Núi Lam … Đầu năm 1979, hát cho đoàn Dạ Lý Hương – Sông Bé thay vai Mộng Tuyền trong tuồng Bao Công Xử Án Trần Thế Mỹ.
Cuối năm 1979, Phượng Mai theo chồng định cư ở Tây Đức trong 15 năm.
Năm 1982 bà Cao Long Ngà, bà cô mà cũng là má nuôi của Phượng Mai mất. Cô không về thọ tang được, chỉ biết hướng về Việt Nam van vái, và đến chùa cầu siêu cho vong hồn bà được siêu thăng.
Từ năm 1991, Phượng Mai có về Việt Nam thực hiện băng Hồ Quảng, kỷ niệm 40 năm hát Hồ Quảng, đóng chung với các diển viên Vũ Linh, Thanh Hằng, Kim Tử Long, Chí Linh, Minh Vương, Thanh Sang, Tuấn Châu.
Từ năm 1994, gia đình đổ vở, cô sang qua California định cư, sống với 2 con. Ở hải ngoại suốt 19 năm, Phượng Mai vẩn sống bằng nghề hát vì cô giỏi về mọi mặt. trong lãnh vực tân nhạc, cô được các trung tâm băng nhạc lớn mới thu thanh thu hình cho các trung tâm băng nhạc Thúy Nga, Làng Văn, Giáng Ngọc, được mời đi show tân nhạc, cải lương và Hồ Quảng, hát chung với Hương Lan các vở tuồng: Lương Sơn Bá - Chúc Anh
Đài, Cho Trọn Cuộc Tình, Tấm Lòng Của Biển, Áo Cưới Trước Cổng Chùa, Khi Hoa Anh Đào Nở, Người Đẹp Bạch Hoa Thôn, Hoa Đồng Cỏ Nội, Dương Quí Phi …
Số đông nghệ sĩ tuồng cổ như hát hội, hát bội pha cải lương, hồ quảng thường gỏi về vũ đạo mà yếu về ca, hơi khan hoặc tiếng hát rè rè, riêng Phượng Mai là cô đào hiếm hoi hội đủ hai yếu tố: ca và diển xuất sắc.
Giọng Phượng Mai ấm áp, ngọt ngào, truyền cảm, có hơi thổ như giọng ca của Thanh Nga, Mỹ Châu. Phượng Mai ca cổ nhạc theo điệu cải lương rất chuẩn mực, đúng bài bản, đúng điệu, theo đúng chân truyền, ca Hồ Quảng cũng rất hay, rõ lời.
Phượng Mai diển xuất đằm thắm, tinh tế, biết tiết chế hành động tối đa để các động tác vũ đạo dịu dàng, nhuần nhuyễn. Trong vai Văn cũng như vai Võ, Phượng Mai đều có những bước đi, vung tay đẹp, đúng cách, chỉ cần nhìn từng bước đi, điệu bộ của Phượng Mai, người xem khẳn định đây là 1 nghệ sĩ nhà nghề.
Nguồn trích dẫn: Tác giả Huỳnh Ái Tông
