Nghệ sĩ Sỹ Tiến: Người đặt nền móng cho cải lương miền Bắc
Nguyễn Xuân Kim (nghệ danh Sỹ Tiến), sinh năm 1916, là một nghệ sĩ đa tài, tác giả kịch bản, đạo diễn, và nhà nghiên cứu sân khấu cải lương. Ông được tôn vinh là "ông Tổ cải lương miền Bắc" và là nghệ sĩ cải lương duy nhất ở miền Bắc nhận được Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học – Nghệ thuật năm 2012.
Cuộc đời và sự nghiệp
Sinh ra trong gia đình có truyền thống nghệ thuật (ông nội là thầy lang, cha là nghệ sĩ xiếc), Sỹ Tiến bước chân vào nghề cải lương từ khi mới 8 tuổi, bắt đầu từ các công việc hậu đài và dần khẳng định tài năng qua nhiều đoàn hát nổi tiếng như Đồng Ấu Sán Nhiên Đài, Mụ Giám, Tố Như, và Tân Hỉ Ban. Ở tuổi 18, ông đã trở thành nghệ sĩ nổi bật trên sân khấu cả ba miền.
Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, Sỹ Tiến tham gia Việt Minh, hoạt động văn hóa cứu quốc và đưa tư tưởng cách mạng vào các vở cải lương. Nhiều tác phẩm của ông như Dựng cờ độc lập, Trưng Vương khởi nghĩa, Đô Lương khởi nghĩa không chỉ là tác phẩm nghệ thuật mà còn là công cụ tuyên truyền hiệu quả trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp.
Sau năm 1954, ông thành lập Đoàn Tiếng Chuông Vàng Thủ đô, tiền thân của Nhà hát Cải lương Hà Nội. Trong giai đoạn này, ông tiếp tục sáng tạo và dàn dựng nhiều vở cải lương để phục vụ đường lối xây dựng văn hóa xã hội chủ nghĩa, đồng thời làm công tác nghiên cứu và giảng dạy nghệ thuật sân khấu.
Phong cách và đóng góp
Sỹ Tiến nổi bật với khả năng kết hợp nhuần nhuyễn giữa nghệ thuật truyền thống và nội dung hiện thực cách mạng. Các tác phẩm của ông mang đậm tính nhân văn, lòng yêu nước, và khát vọng về cái đẹp. Ông còn là người tiên phong trong việc đưa quốc sử Việt Nam lên sân khấu cải lương, góp phần làm phong phú thêm kho tàng nghệ thuật nước nhà.
Không chỉ là một nghệ sĩ tài hoa, Sỹ Tiến còn để lại dấu ấn lớn trong lĩnh vực nghiên cứu với nhiều công trình như Lịch sử cải lương, Hướng dẫn sử dụng nhạc cụ dân tộc và giáo trình nền tảng về cải lương học. Ông được coi là người đặt nền móng cho việc xây dựng lý luận cải lương tại Việt Nam.
Cuộc sống và cuối đời
Dù là nghệ sĩ hàng đầu, Sỹ Tiến sống giản dị trong căn gác nhỏ tại Hà Nội và luôn tận tụy vì nghệ thuật. Đến cuối đời, ông vẫn miệt mài sáng tạo dù sức khỏe suy giảm do nhiều căn bệnh nghề nghiệp. Ông qua đời vào ngày 17/11/1982.
Giải thưởng và vinh danh
- Năm 1984: Truy tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân trong đợt phong tặng đầu tiên.
- Năm 2012: Truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học – Nghệ thuật.
- Năm 2015: Nhận Giải thưởng Đào Tấn nhân kỷ niệm 170 năm ngày sinh Đào Tấn.
Tâm huyết với sân khấu
Câu nói nổi tiếng của ông:
"Nếu ta chết, đừng chôn ta! Hãy căng da ta lên mặt trống, để ta được sống gần sân khấu mỗi ngày."
Đã trở thành biểu tượng cho tình yêu mãnh liệt và sự cống hiến không ngừng của ông dành cho nghệ thuật cải lương.
