Thanh Hải - Hồ Văn Xia (1933-2014)
Nghệ sĩ Thanh Hải tên thật là Hồ Văn Xia, sinh năm 1933 tại Dĩ An, Sông Bé, nay là Bình Dương, là con của Sáu Kỳ, chuyên dạy võ cho thanh niên trong thời kháng chiến chống Pháp. Thời đó, cha ông bị Việt gian chỉ điểm, lính Pháp bắt tra tấn dã man rồi giết, thả xác trôi sông.
Ký ức đau thương này hằn sâu trong đầu nghệ sĩ Thanh Hải. Mỗi khi nhắc về cha, ông thường khóc: “Không vớt được xác cha, cũng không biết ngày chết nên mẹ tôi lấy ngày cha bị bắt làm ngày giỗ”.
Với tấm bằng trung học đệ nhất cấp và giỏi tiếng Pháp, nghệ sĩ Thanh Hải xin vào làm ở Trại cao su Bến Cát lấy tiền nuôi mẹ. Thời điểm này, bạn của ông là cái radio nhỏ. Nhờ nghe radio nhiều mà ông mê giọng ca của Út Trà Ôn qua các bài: Sầu vương biên ải, Tình anh bán chiếu... rồi tìm mua bài ca vọng cổ về tập theo radio.
Sau 7 năm làm việc tại đồn điền cao su, năm 24 tuổi, Thanh Hải quyết chí đi theo gánh hát. Năm 1959, Thanh Hải được soạn giả Điền Long giới thiệu về đoàn Hữu Chí, đặt nghệ danh Thanh Hải.
Cuối năm 1959, bầu Ba Bản thành lập đoàn Thủ Đô. Đây là đoàn đại ban hưng thịnh với dàn nghệ sĩ danh tiếng: Út Trà Ôn, Ba Vân, Hoàng Giang, Ngọc Hương, Thanh Thanh Hoa... Lúc này, đoàn có soạn giả thường trực Thu An là chồng của nghệ sĩ Ngọc Hương và nhà báo Trần Tấn Quốc, bút hiệu Thanh Tâm người sáng lập Giải Thanh Tâm, nhiều uy tín trong giới kịch trường làm cố vấn nghệ thuật.
Dù đoàn đang hưng thịnh nhưng bầu Ban Bản vẫn muốn tìm kiếm nghệ sĩ trẻ để đào tạo và làm lực lượng kế thừa. Thanh Hải là người đầu tiên Hội đồng cố vấn nghệ thuật của đoàn nhắc tới, sau khi các ông xem Thanh Hải hát trên sân khấu đoàn Ánh Sáng của ông bầu Năm Tập. Thanh Hải được bầu Ba Bản mời về với hợp đồng tạm thời 150.000 đồng.
Về đoàn này, ban đầu Thanh Hải chỉ đóng các vai kép nhì, hoặc đóng đúp một số vai chính với “Vua Vọng cổ” Út Trà Ôn. Sau khi Út Trà Ôn, Hoàng Giang rời đoàn để lập đoàn hát mới – Đoàn cải lương Thống Nhất, các vai chính lúc này trên sân khấu Thủ Đô đều do Thanh Hải đảm nhận, nhờ có “quái kiệt” Ba Vân đã huấn luyện Thanh Hải để chuẩn bị đóng thay các vai của Út Trà Ôn thời trẻ, nên Thanh Hải tôn Ba Vân là cha nuôi. Về sau, có thêm “Hoàng đế dĩa nhựa” Tấn Tài về hát chia vai với “Vua ngâm Tao Đàn” Thanh Hải.
Khi Thanh Hải ở trong đoàn Thủ Đô, nhờ các tuồng của soạn giả Thu An, ông được khán giả yêu thích và báo giới Sàigòn thời đó gọi ông là “Vua ngâm Tao Đàn”.
Soạn giả Viễn Châu phân tích: “Ngâm thơ có nhiều lối: Sa Mạc, Vân Tiên, Tao Đàn… nhưng theo lối Tao Đàn, âm điệu nghe mượt mà, trữ tình và bay bổng hơn. Cách ngâm Tao Đàn tuy không có tiết tấu, nó có phần như cách ngâm tự do, nhưng độ ngân của làn hơi được trải dài và Thanh Hải là người đầu tiên sáng tạo đưa vào bài ca cải lương thành công. Anh kết hợp ca ngâm vọng cổ thuần khiết với ngâm Tao Đàn, không chỉ ở những câu nói lối mà trong lòng câu vọng cổ, vừa mượt mà, trữ tình, nam tính. Có lẽ chất giọng “đồng” của Thanh Hải có âm vực rộng, ca có thanh điệu, âm sắc du dương nên đi vào lòng người nghe, tạo nét mới cho bài vọng cổ”.
Còn nghệ sĩ Ngọc Hương – vợ của cố soạn giả Thu An, cũng là bạn diễn của nghệ sĩ Thanh Hải kể: “Ông nhà tôi viết một kịch bản có đoạn ngâm thơ theo lối Tao Đàn cực khó, vậy mà anh Thanh Hải ngâm ngọt lịm, giọng lên xuống trầm bổng nhấn nhá khó ai ngâm hay hơn. Ông nhà tôi biết đó là thế mạnh của anh Thanh Hải nên tuồng nào cũng viết thêm để anh ngâm. Cát-sê của anh Hải tăng vọt. Đến lúc về đoàn Kim Chưởng và Kim Chung thì hợp đồng thù lao của anh Hải là 1,2 triệu đồng, giá kỷ lục của năm 1963, cao hơn cả nhiều ngôi sao đương thời.
Cuối năm 1961, hai nghệ sĩ Thanh Hải và Ngọc Hương rời đoàn hát Thủ Đô, gia nhập đoàn hát Kim Chưởng, hình thành một cặp đào kép ăn khách nhất của đoàn Kim Chưởng, một đoàn được báo chí kịch trường tặng cho danh hiệu là Đệ Nhất Anh Hùng Lưu diễn. Đoàn Kim Chưởng lúc đó có một lực lượng diễn viên mạnh, gồm có Thanh Hải, Ngọc Hương, Hùng Cường, Mộng Thu, Kim Nên, Diệp Lang, Trường Xuân, Hề Minh…
Nghệ sĩ Thanh Hải có các vai tuồng gọi là để đời như vai Ai Bình Cơ tuồng Hai Chiều Ly Biệt, vai Hải Bằng tuồng Cô Gái Sông Đà, vai Trần Tử Lang tuồng Nắng Chiều Trên Sông Dịch, vai Điền Sơn tuồng Thuyền Ra Cửa Biển, vai Lý Kim Tùng tuồng Nửa Bản Tình Ca…
Tết Nguyên Đán năm 1964, nghệ sĩ Thanh Hải hát cho sân khấu Kim Chung 3. Thanh Hải cộng tác với công ty Kim Chung trên 4 năm, anh hát với nhiều nghệ sĩ tài danh Lệ Thủy, Út Bạch Lan, Kim Chung, Bích Hợp, Diệu Hiền, Tô Kim Hồng, Út Hậu, Phước Hậu, Út Hiền, Văn Hường, hề Ốc…
Ở sân khấu Kim Chung. nghệ sĩ Thanh Hải có những vai diễn được khán giả ưa thích như vai Quách Tỉnh vở Lưới Tình, vai Hàn Vũ Lang vở Manh Áo Quê Nghèo, vai Hoàng Phủ Thiếu Hoa vở Mạnh Lệ Quân, vai Lý Quảng vở Hoa Mộc Lan, vai Hoàng Kiếm Phi vở Bão Biển, vai Cổ Tây Phong tuồng Đào Hoa Khách - Tuyệt Tình Nương.
Năm 1967, anh Hải đoạt Huy chương vàng giải Thanh Tâm qua vai Quách Tĩnh trong vở tuồng Lưới tình.
Cuối năm 1968, nghệ sĩ Thanh Hải hết hợp đồng với công ty Kim Chung, anh đi hát chầu cho các đoàn hát tỉnh ở Hậu Giang.
Năm 1970, Thanh Hải và hề Văn Hường hùn vốn, lập gánh hát Thanh Hải - Văn Hường. Đoàn hát quy tụ nhiều diễn viên tên tuổi như Út Trà Ôn, Ngọc Bích, Thanh Hải, Tô Kim Hồng, Đức Lợi, Đức Minh, Hề Văn Hường. Khai trương vở tuồng mới Đường Gươm Nguyên Bá của soạn giả Hà Triều - Hoa Phượng. Lúc đầu đoàn hát Thanh Hải - Văn Hường có thu nhập khá nhưng sau đó vì chiến cuộc ngày càng tăng, ở một số thành phố bị giới nghiêm ban đêm, các gánh hát cải lương bị thất thu, đoàn hát Thanh Hải - Văn Hường cũng bị thua lổ nên phải giải tán.
Năm 1972, nghệ sĩ Thanh Hải được bà bầu Tiêu Thị Mai mời về cộng tác với đoàn hát Thái Dương, hát chung với các nghệ sĩ Thành Được, Phượng Liên, Mỹ Châu, Diệp Lang, Hoàng Long, Kim Ngọc, hề Tư Rọm, Văn Chung
Đến năm 1975, đoàn Thái Dương cũng như các đoàn hát tư nhân đều bị giải tán. Thanh Hải nằm nhà vài tháng trông ngóng tình hình, sau đó anh chạy xuống tỉnh, đi hát cho các đoàn hát chui, những đoàn hát tạm thời được các tỉnh cho phép lập để hát trong tỉnh như đoàn Thanh Tú - Trang Bích Liễu, đoàn hát Quê Hương của tỉnh Bến Tre, đoàn hát Thống Nhất của tỉnh Tây Ninh.
Năm 1979, Thanh Hải về thành phố, cộng tác với đoàn hát Phước Chung và một đoàn hát lớn của thành phố, cùng hát chung với các nghệ sĩ Lệ Thủy, Minh Vương, Mỹ Châu, Trang Bích Liễu, Thanh Tú, Hoàng Giang, Kim Giác, Diệp Lang, Khả Năng, Phi Thoàn…
Cuối năm 1988, nghệ sĩ Thanh Hải giải nghệ, ở nhà trông coi nhà cửa, chăm sóc cho con cái trong việc ăn học. Vợ của anh là trụ cột trong kinh tế gia đình nên Thanh Hải không còn bận tâm bươn chải kiếm sống như trong thời trai trẻ đã qua.
Vợ chồng Thanh Hải có 6 người con, trong số đó có 3 người đã lập nghiệp ở nước ngoài.
Vợ của Thanh Hải là bà Mỹ Linh, nhiều năm làm ở Sở Ngoại vụ, sau khi về hưu đã lập công ty riêng lo về thủ tục xuất cảnh. Hai ông bà sống thoải mái trong căn hộ hóa giá của đoàn văn công trước kia. Ngày rảnh, Thanh Hải vác cần câu vô Đầm Sen câu cá. Khỏe thì đi ăn sáng với nhóm Minh Vương, tụ tập bạn bè thời đại bang Kim Chung, nói chuyện phiếm đỡ buồn. Thanh Hải mập ra nhưng không bệnh gì cả. Tuổi già lý tưởng!
Năm 2006, Thanh Hải được mời sang Mỹ biểu diễn cùng với Thanh Sang, Diệu Hiền, Phượng Liên, Bảo Quốc... Năm 2007, khi Sân khấu Vàng của ngh ệ sĩ Lệ Thủy và Minh Vương tổ chức nhằm gây quỹ xây dựng nhà tình thương, Thanh Hải đã xuất hiện trở lại trên sân khấu cùng với nữ đồng nghiệp ăn ý nhất nghệ sĩ Ngọc Hương. Cả hai đã ca diễn trích đoạn Nắng chiều trên sông Dịch, được khán giả cổ vũ nồng nhiệt. Và đó cũng là những suất diễn cuối cùng của “Vua ngâm Tao Đàn” Thanh Hải.
Nghệ sĩ Thanh Hải có biệt danh là "Vua ngâm Tao Đàn", đã trút hơi thở cuối cùng lúc 12 giờ 30 ngày 16 tháng 9 năm 2014, tại nhà riêng, do bệnh già. Thọ 81 tuổi.
Nguồn trích dẫn: Tác giả Huỳnh Ái Tông
